SZ, Ż, CZ, DŻ są głoskami, które najczęściej sprawiają kłopot dzieciom.
Co mogę zrobić jako rodzic i jak ćwiczyć te głoski? Postaram się w skrócie na to pytanie odpowiedzieć.
Zacznijmy od początku SZ, Ż, CZ, DŻ zgodnie z etapami rozwoju mowy. Pięciolatek potrafi już bezbłędnie powtórzyć sz, ż, cz, dż, choć w mowie potocznej mogą wciąż być zastępowane przez s, z, c, dz. Sześciolatek powinien mieć już opanowaną wymowę wszystkich głosek.
Ważne jest aby dziecko rozpoczynjące naukę czytania i pisania prawidłowo wymawiało głoski, ponieważ zaburzenia w mowie analogicznie mają wpływ na naukę czytania i pisania.
Wiadomo, że każde dziecko jest inne i opanowuje różne głoski w różnym czasie, niewielkie opóźnienia mogą się pojawić. Dziecko długo czegoś nie mówi a nagle radzi sobie lepiej niż rówieśnicy. Jednak nie jesteśmy w stanie tego przewidzieć. I jak się mówi „lepiej zapobiegać niż leczyć”.
Wróćmy zatem do omawianych głosek.
Kłopot z ich realizacją może mieć różne przyczyny, ale jako rodzice możemy wspomóc dziecko wykonując poniższe ćwiczenia. Ważne aby do kolejnych etapów przechodzić tylko po opanowaniu kolejnego.
ETAP I
Usprawnianie narządów artykulacyjnych:
Prawidłowo wymawiane głoski wymagają:
- Uniesienia szerokiego języka („łyżeczki”) za górne zęby na wałek dziąsłowy. W miejsce w które uderzamy wymawiając głoskę L. (Dlatego głoski nazywamy „dziąsłowymi”).
- Ułożenia buzi w „ryjek”, kółko. (Proszę popatrzeć w lusterkoJ).
Nasze działania powinny skupić się zatem wokół opisanych wyżej umiejętności.
Przykładowe ćwiczenia:
- Dmuchanie przez rurkę do kubeczka z wodą.
- Dmuchanie na płomień świecy, tak aby nie zgasł, a płomień odchylił się (jak najdłużej).
- Robienie z języka łyżeczki.
- Unoszenie języka na górną wargę, na górne zęby.
- Kierowanie języka w kąciki ust.
- „Dzięcioł, który stuka w pień drzewa”- Buzia otwarta, czubek języka stuka po wałku dziąsłowym za górnymi zębami.
- „Język masażysta” - Buzia otwarta czubek języka masuje wałek dziąsłowy.
- „Języczek na huśtawce” Czubkiem języka oblizujemy górne dziąsła.
- „Język wita się z każdym ząbkiem” - Buzia otwarta czubkiem języka dotykamy każdego zęba u góry.
- „Zagniatanie ciasta”- Buzia otwarta język naciska na wałek dziąsłowy.
- „Kot oblizuje się”- Dokładne oblizywanie warg przy szeroko otwartej buzi, język porusza się powoli w określonym kierunku.
- „Malowanie”- Buzia otwarta czubek języka przesuwa się od górnego wałka dziąsłowego w stronę gardła.
- „Przyklejanie” języka do podniebienia i głośne „odklejanie” go (kląskanie – stukanie końskich kopyt).
- Czubkiem języka rysujemy kółeczka, kropki, kreseczki na podniebieniu.
- Zęby złączone, wargi zaokrąglone i lekko wysunięte do przodu, zamykają się i otwierają (pyszczek rybki w wodzie).
- Ściągamy i wysuwamy usta do przodu (całusek)
- Wymawiamy bardzo dokładnie na przemian samogłoski i-u (policja)
- Na zmianę pokazujemy uśmiech i ryjek.
Usprawnianie słuchu fonematycznego:
Przykładowe ćwiczenia:
- Wypowiadanie (przez rodzica) na przemian głosek s, sz. Dziecko kiedy usłyszy głoskę sz ma podnieść ręce do góry, a kiedy usłyszy s opuszcza ręce w dół.
- Wymawianie w dowolnej kolejności głosek s, sz. Dziecko reaguje na wskazaną wcześniej głoskę w umówiony sposób (klaszcze, uderza w bębenek, wrzuca klocek do pudełka).
- Wmawianie sylab z głoskami s, sz. Dziecko kiedy usłyszy sz rysuje ryjek (kółko) i strzałkę do góry, a kiedy usłyszy s uśmiech i strzałkę w dół.
ETAP II:
Po wykonaniu ćwiczeń próbujemy wymawiać z dzieckiem głoskę szumimy jak drzewo:
Szszszsz…
Jeżeli dziecko ma kłopot tłumaczymy jak wygląda buzia przy wymowie głoski (kolor czerwony w artykule ! ). Próbujemy jeszcze raz. Jeżeli wychodzi ćwiczymy głoskę w sylabach
SZA SZO SZU SZE SZY
ASZA OSZO USZU ESZE YSZY
ASZ OSZ USZ ESZ YSZ
Jeżeli dziecko ma kłopoty z wymową głoski kontynuujemy ćwiczenia narządów artykulacyjnych i słuchu. Czasami dziecko potrzebuje dużo czasu aby opanować wymowę głosek. Pamiętamy również aby przechodzić do kolejnych etapów tylko po opanowaniu poprzedniego.
ETAP III:
Powtarzamy słowa z głoską sz na początku wyrazu, w środku i na końcu
SZABLA, SZAFA, SZKLANKA, SZALIK, SZAKAL, SZAL, SZAMPON, SZUWARY, SZYBA, SZYNKA, SZYJA, SZUKA, SZUMI, SZOPA, SZOPKA, SZNUREK, SZPADA, SZPILKA, SZELKI, SZYDEŁKO, SZMINKA
Powtarzamy słowa z głoską sz w środku wyrazu
ARESZT, BRACISZEK, MASZT, MASZYNA, MASZEROWAĆ, KOSZULA, PODUSZKA, PIETRUSZKA, KOSZT, MNIEJSZY, LEPSZY, TAŃSZY, GORSZY, MUSZELKA, POSZEWKA, WIESZAK,MASZYNA, MUSZKA, WIERSZYK, BURSZTYN
Powtarzamy wyrazy z głoską sz na końcu
KOSZ, GROSZ, MYSZ, WĄŻ, LEKARZ, PIEKARZ, MALARZ, KAPELUSZ
ETAP IV
Powtarzamy zestawy dwuwyrazowe
KALOSZE JANUSZ
OBSZERNA SZAFA
SZUM SZUWARÓW
SZKLANA SZYBA
SZKOLNA SZATNIA
SZEROKIE SZELKI
USZY SZARAKA
PUSZYSTY SZALIK
KOSZULA SZYMONA
PUSZOWY KAPELUSZ
ETAP V
Powtarzamy zdania
WUJASZEK LESZKA MA W KOLEKCJI SZEROKĄ SZABLĘ.
JANUSZ TRZYMA MASZYNY W OBSZERNYM GARAŻU.
W SZAFIE LEŻY PLUSZOWY KAPELUSZ.
AGNIESZKA UGOTOWAŁA PYSZNY GULASZ.
LESZEK MA W KIESZENI KASZTANY I SZYSZKI.
MAMA USZYŁA NA MASZYNIE KOSZULĘ I POSZEWKĘ NA PODUSZKĘ.
W SZKOLNEJ SZATNI JEST DUŻO WIESZAKÓW.
W SZKOLE NA OBIAD BYŁA KASZA I PYSZNA DUSZONA SZYNKA.
URSZULA PISZE SZYBKO NA MASZYNIE.
SZARA MYSZKA UCIEKA PRZED KOTKIEM SZAROTKIEM.
ETAP VII
Powtarzamy wiersze, uczymy się ich na pamięć, opisujemy ilustracje zwracając uwagę na wymowę głoski.
“Trzy kurki”
Wyszły w pole kurki trzy
i gęsiego sobie szły.
Pierwsza z przodu,
w środku druga,
trzecia z tyłu,
oczkiem mruga.
I tak sznurkiem kurki trzy,
raz dwa, raz dwa, w pole szły...
S. Rostworowski
“Poduszka”
Poduszka na twym łóżku poszewkę ma pluszową.
Kwiatuszki i motylki masz tuż
nad swoją głową.
Poduszka na twym łóżku przyniesie ci sen szybki.
Będziesz w tym śnie szybować, potem pływać
jak rybki.
K. Szoplik
“Lato”
Szumi, szumi woda, szumi, szumi las,
szumią, szumią pola lato wita nas.
Szumi, szumi woda, szumi, szumi las,
szumią, szumią pola wiatr ochłodzi nas.
J. Nowak
ETAP VIII
Uczymy się odróżniania głosek sz i s (różnicowanie).
- Tłumaczymy dziecku różnicę w wymowie.
SZ
Podczas wymowy głoski SZ nasze usta układają się w ryjek dlatego nazywamy ją głoską ryjkową.
⃝
Podczas wymowy tej głoski nasz język unosi się do góry w stronę wałka dziąsłowego.
S
Podczas wymowy głoski S nasze usta układają się do jak uśmiechu dlatego nazywamy ją głoską uśmiechową.͜
Podczas wymowy tej głoski nasz język leży na dnie jamy ustnej za dolnymi zębami.
- Powtarzamy ćwiczenia słuchowe.
- Wymawiamy na przemian sylaby:
⃝ ͜
SZA SA
SZO SO
SZU SU
SZE SE
SZY SY
ASZA ASA
OSZO OSO
USZU USU
ESZE ESE
YSZY YSY
ASZ AS
OSZ OS
USZ US
ESZ ES
YSZ YS
- Powtarzamy zestawy wyrazowe:
sandały Szymka
słony szpinak
smutny szef
sałatka szynkowa
sanki Szymona
samolot szkoleniowy
salami szynkowe
sucha szynka
sumienny szef
samotny Szymek
seledynowa szafka
sucha szmatka
słona szynka
niebieska szufelka
pusta szafa
wąska szabla
gęsty gulasz
wysoki maszt
niskie koszty
wesoły Szymon
Kolejne głoski dziąsłowe (Ż,CZ,DŻ) ćwiczymy według podanych etapów.
W OBECNEJ SYTUACJI MAMY WIELE ZAJĘC I ZADAŃ SZKOLNYCH ZWIĄZANYCH Z PRACĄ ZDALNĄ DLATEGO ZACHĘCAM DO ĆWICZENIA MOWY PRZY OKAZJI RÓŻNYCH AKTYWNOŚCI TAKICH JAK GOTOWANIE, SPRZĄTANIE, PRZEGLĄDANIE GAZET, CZASOPISM – można wyszukiwać nazw z daną głoską, tworzyć ilustracje z jak największą liczbą przedmiotów, czynności zawierające głoski w nazwie.
Proszę również zajrzeć do poprzednich ćwiczeń logopedycznych udostępnionych na stronie internetowej.
POLECAM BARDZO CIEKAWIE OPRACOWANĄ STRONĘ INTERNETOWĄ:
https://view.genial.ly/5e89004559ee3c0df4147ba2/vertical-infographic-timeline-rozwijanie-mowy-dziecka?fbclid=IwAR39NxbZsrtr9bcUyVtLIw1AgfYnJABlo2ts662FI4jwOAQQCeGZHE36FRk
Literatura:
Demel G.,Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola.
Senkowska B., Ćwiczenia artykulacyjne.
Szoplik K, Chrzanowska A., Zabawy i ćwiczenia logopedyczne.
Internet.
Materiały własne.
